تشخیص قبر اشکانی یکی از مهارت‌های کلیدی برای پژوهشگران، باستان‌شناسان و علاقه‌مندان به تاریخ کهن ایران محسوب می‌شود. دوره اشکانی (یا پارتی) که حدود ۲۵۰ سال پیش از میلاد آغاز شد و تا سال ۲۲۴ میلادی ادامه داشت، بخش مهمی از میراث فرهنگی ایران را شکل داده است.

قبور به‌جامانده از این دوره سرنخ‌های ارزشمندی درباره سبک زندگی، باورها و ساختار اجتماعی مردم آن زمان ارائه می‌دهند. در این مقاله یاد می‌گیرید چطور قبرهای اشکانی را به شکل اصولی و با تکیه بر نشانه‌های معتبر، از سایر دوره‌های تاریخی تفکیک کنید.

چرا تشخیص قبرهای اشکانی اهمیت دارد؟

قبور اشکانی فقط محل دفن نیستند؛ آن‌ها روایت‌گر تاریخ‌اند. مطالعه این گورستان‌ها می‌تواند اطلاعات بی‌نظیری از ساختار فرهنگی، اعتقادات مذهبی و شرایط اجتماعی ایران باستان به ما بدهد.

به دلیل وسعت امپراتوری اشکانیان، آثار این دوره را می‌توان در مناطق مختلف ایران یافت؛ از خراسان و کردستان گرفته تا زاگرس و جنوب شرق کشور.

کلمات کلیدی مکمل و LSI: گورستان دوره اشکانی، شناسایی قبور تاریخی، قبرستان‌های باستانی ایران، تدفین در دوره اشکانی، کشف آثار اشکانی

ویژگی‌های اصلی قبور اشکانی که باید بشناسید

۱. ساختار مهندسی و معماری قبور

قبرهای اشکانی اغلب به شکل گودال‌های عمقی، چاله‌های بیضی‌شکل یا اتاقک‌های سنگی ساخته می‌شدند. در مناطق کوهستانی و صخره‌ای، گاهی قبرها مستقیماً در دل سنگ تراشیده می‌شدند که این موضوع نیازمند مهارت بالا و ابزار خاص بوده است.

دیوارچینی با سنگ‌های لاشه، ملات گل یا گچ از دیگر مشخصات این قبور است.

نکته: ابعاد و ساختار معماری معمولاً با جایگاه اجتماعی فرد دفن‌شده مرتبط است؛ افراد برجسته در قبرهای بزرگ‌تر و محکم‌تر دفن می‌شدند.

۲. نحوه قرارگیری جسد و جهت قبر

در تشخیص قبر اشکانی یکی از علائم قابل اتکا، حالت قرارگیری اسکلت است. در بیشتر قبور این دوره:

✅ جسد به‌صورت طاق‌باز قرار می‌گیرد.
✅ سر و صورت معمولاً به سمت شرق یا جنوب شرقی تنظیم می‌شود.
✅ در برخی مناطق، تفاوت‌های محلی در جهت‌گیری قبرها دیده می‌شود که به باورهای منطقه‌ای مربوط است.

اشیای تدفینی یافت شده در قبرهای اشکانی

۳. اشیای تدفینی و نشانه‌های داخل قبر

وجود اشیا و ابزار در قبرهای اشکانی رایج است. برخی نمونه‌های متداول:

✔ سفالینه‌های قرمز، خاکستری یا سیاه‌رنگ با نقش‌ونگار ساده
✔ ظروف سفالی، آبخوری یا کوزه‌های کوچک
✔ سکه‌های برنزی یا نقره‌ای با نقوش حکومتی
✔ زیورآلات مفرغی، انگشتر یا دستبند
✔ ابزار جنگی مثل سرنیزه یا شمشیر کوچک

توجه: نبود اشیای تدفینی لزوماً به معنای نبود ارزش تاریخی نیست. در قبور عمومی یا کم‌اهمیت‌تر، این موارد کمتر مشاهده می‌شود.

قیمت پودر مفکات برای گنج‌یابی

تفاوت قبور اشکانی با سایر دوره‌های تاریخی ایران

یکی از چالش‌های رایج، تفکیک صحیح قبور اشکانی از قبرهای هخامنشی، ساسانی یا دوره‌های بعدی است. در جدول زیر این تفاوت‌ها را مشاهده می‌کنید:

مناطق شناخته‌شده با تحلیل ساختار قبرهای اشکانی

در این مناطق، بیشترین آثار و قبرهای دوره اشکانی کشف شده است:

• خراسان رضوی: نیشابور، قوچان، سبزوار

• ایلام و کرمانشاه: حاشیه زاگرس، نواحی کوهستانی

• کردستان: مریوان، دهگلان و اطراف

• سیستان و بلوچستان: مناطق باستانی شرق کشور

• لرستان: زاگرس میانی، مناطق صعب‌العبور

یادآوری: اغلب این مناطق تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی قرار دارند و کاوش غیرمجاز جرم محسوب می‌شود.

لینک مرتبط:
برای آشنایی با نکات تخصصی شناسایی قبور تاریخی می‌توانید به مقاله تشخیص قبر باستانی سر بزنید.

روش‌های پیشرفته میدانی برای تشخیص قبر اشکانی

اگر قصد دارید به‌صورت میدانی و دقیق به شناسایی قبور اشکانی بپردازید، باید چند تکنیک کاربردی را بشناسید:

۱. بررسی جنس خاک و لایه‌های زمین

در محل‌هایی که احتمال وجود گورستان اشکانی وجود دارد، معمولاً لایه‌های خاک به‌طور طبیعی دست‌خورده به نظر می‌رسد یا نشانه‌هایی از خاک‌برداری قدیمی وجود دارد. همچنین، خاک اطراف قبور ممکن است با بقایای سفال، استخوان یا ابزارهای فلزی ترکیب شده باشد.

۲. استفاده از ابزارهای ژئوفیزیکی و مغناطیس‌سنجی

در پروژه‌های کاوش حرفه‌ای، کارشناسان از ابزارهای ژئوفیزیکی مانند دستگاه‌های مغناطیس‌سنج یا جی‌پی‌آر (GPR) استفاده می‌کنند. این دستگاه‌ها بدون نیاز به حفاری، ساختارهای زیرزمینی نظیر قبرهای چاله‌ای یا اتاقک‌های سنگی را شناسایی می‌کنند.

این روش‌ها علاوه بر حفظ بافت تاریخی، امکان تشخیص دقیق قبر اشکانی را بدون تخریب فراهم می‌کنند.

نمادهای فرهنگی و مذهبی در قبور اشکانی

دوره اشکانی از نظر مذهبی تنوع زیادی داشته است. آثار به‌دست‌آمده از قبرهای این دوره نشان می‌دهد که مردم به آیین‌های مختلفی باور داشتند. در برخی قبور:

✅ نقوش مهرپرستی یا خورشیدپرستی دیده شده است.
✅ برخی قبرها نشانه‌هایی از تاثیر آیین‌های زرتشتی دارند.
✅ در مواردی هم عناصر بومی و محلی در طراحی قبور دیده می‌شود.

شناخت این تفاوت‌های مذهبی می‌تواند در تشخیص دقیق قبر اشکانی و تمایز آن از دوره‌های دیگر کمک بسزایی کند.

اهمیت آشنایی با اشیای سفالی در تشخیص قبر اشکانی

یکی از سریع‌ترین و دقیق‌ترین روش‌های شناسایی گورهای اشکانی، بررسی سفال‌های یافت‌شده در اطراف محل است. سفال‌های دوره اشکانی معمولاً دارای ویژگی‌های زیر هستند:

• رنگ‌های رایج: قرمز، نخودی، خاکستری یا سیاه

• ضخامت دیواره متوسط تا نازک

• سطوح نسبتاً صیقلی یا نیمه‌خشن

• نقوش ساده هندسی یا بدون نقش

در برخی موارد، سفال‌ها با لعاب ساده یا طرح‌های ابتدایی تزئین شده‌اند. یافتن این سفال‌ها، احتمال وجود قبر اشکانی را به‌شدت افزایش می‌دهد.

موقعیت جغرافیایی گورستان‌های اشکانی در ایران

سوالات پرتکرار درباره تشخیص قبر اشکانی

۱. شاخص‌ترین ویژگی ظاهری قبور اشکانی چیست؟

معمولاً سادگی معماری، وجود چاله یا اتاقک سنگی و اشیای تدفینی مانند سفالینه و سکه.

۲. آیا تمام قبرهای اشکانی دارای اشیای تدفینی هستند؟

خیر، وجود اشیای تدفینی وابسته به موقعیت اجتماعی متوفی است؛ برخی قبور ساده و بدون اشیا باقی مانده‌اند.

۳. تفاوت اصلی قبور اشکانی با قبرهای ساسانی چیست؟

قبور ساسانی معماری پیچیده‌تری دارند، اغلب دخمه‌ای یا سردابه‌ای هستند، در حالی که قبور اشکانی ساده‌تر، چاله‌ای یا اتاقک‌دار دیده می‌شوند.

۴. کدام استان‌ها بیشترین قبور اشکانی را دارند؟

استان‌های خراسان، کردستان، ایلام، کرمانشاه و سیستان از مناطق اصلی کشف قبور اشکانی هستند.

۵. آیا شناسایی قبور اشکانی به مجوز نیاز دارد؟

بله، هرگونه کاوش یا بررسی میدانی در این زمینه باید با مجوز رسمی سازمان میراث فرهنگی انجام شود.

جمع‌بندی نهایی | چرا باید با دقت قبرهای اشکانی را شناسایی کنیم؟

شناخت علمی و اصولی قبور اشکانی نه‌تنها به کشف تاریخ ایران کمک می‌کند، بلکه از تخریب آثار ارزشمند و سو استفاده‌های غیرقانونی جلوگیری می‌شود. اگر قصد دارید در این حوزه فعالیت کنید، همراهی با کارشناسان باتجربه و کسب مجوزهای لازم بهترین مسیر است.

اگر شما هم علاقه‌مند به شناخت بیشتر در زمینه تشخیص قبر اشکانی هستید یا سوال تخصصی دارید، همین حالا با ما در ارتباط باشید و تجربیات خود را به اشتراک بگذارید.